Položaj Hidrografija	Stanovništvo Priroda Istorija Stari zanati	Privreda

CARSTVO Animalia
KOLENO Arthropoda
KLASA Insecta

Pčele

Opšti opis

Pčele su leteći insekti, bliski srodnici bumbara, a dalji osa i mrava. Pčela je bilo koja vrsta insekata iz reda opnokrilaca, natfamilije pčela (Apoidea). Glavna osobina svih pčela je da za ishranu skuplja cvetni polen, kao izvor belančevina i cvetni nektar kao izvor ugljenih hidrata. Na Zemlji postoji oko 20 000 vrsta pčela rasprostranjenih skoro u svim područjima sveta. Veličina se kreće od 2 mm do 4 cm. Pretežno su crne ili sive boje. Osnovna podela je prema načinu njihovog života na solitarne i društvene pčele.

Najzastupljenije vrste pčela

Solitarne pčele (divlje ili usamljene; Anthophorinae i Xylocopinae) žive usamljeno i uglavnom ne stvaraju veće rezerve hrane. Prezimljavaju samo oplođene ženke. Svaka ženka pravi sopstveno gnezdo u tlu gde gradi zemljane komore za polaganje jaja i odgajanje larvi.
Bumbari (Bombinae) prikupljaju cvetni prah zadnjim nogama i hrane se uglavnom nektarom. Stvaraju manja gnezda u zemljištu, sa manjim rezervama hrane. Prezimljava samo oplođena ženka.
Bezžaočna pčela (Meliponinae) luče vosak od 2 do 4 trbušnog segmenta, i to ženka. Pri pravljenju saća mešaju ga smolom i zemljom. Ova potfamilija rasprostranjena je uglavnom u tropskim predelima Južne Amerike i nema ekonomskog značaja, jer se ne može prilagoditi uzgoju u košnici.
Prave pčele (Apinae) luče vosak od 2 do 5 trbušnog stepena, i to samo mlade radilice od 10 do 18 dana starosti. Najbliže po svom izgledu i razviću familija Apiade je familija Vespoidae (prave ose) i žive u društvima.
Društvene pčele su pčele koje žive društvenim životom i kod kojih jedinke van pčelinje zajednice ne mogu da prežive. Postoji više stotina vrsta društvenih pčela, koje grade složenu, visoko organizovanu zajednicu. Najznačajnije su medonosne pčele, od koji je najznačajnija vrsta evropsko-afrička medonosna pčela (Apis mellifica L.), koja se uzgaja širom sveta.

Oprašivanje

Pčele igraju veliku ulogu u oprašivanju cvetova. Mogu se fokusirati na skupljanje nektara ili skupljanje polena, u zavisnosti od njihovih trenutnih potreba. Pretpostavlja se da trećina ljudske hrane zavisi od oprašivanja koje čine pčele. Većina pčela ima elektrostatski naboj koji povećava apsorpciju polena. Polen i nektar stvaraju masu koja je najčešće viskozna, ali može i biti kruta. Ta masa je sferoidnog oblika te pohranjena u male ćelije u kojima se i jajašca nalaze.

Neprijatelji pčela

Glavnim neprijateljima pčela se mogu smatrati: pčelinja vaš, mravi, miševi, ptice, svi veći insekti, svi zagađivači prirode, divlje i domaće životinje, oluje i vetrovi i čovek sa nestručnim i nesavesnim ophođenjem.

Medonosna pčela

Medonosna pčela (lat. Apis mellifera ili Apis mellifica; ostali nazivi: Evro-afrička medonosna pčela, Zapadna medonosna pčela, domaća pčela) je vrsta pčele koja spada u red himenoptera i podred apokrita. Od 20.000 poznatih vrsta pčela, samo šest do jedanaest proizvodi i skladišti med. četiri vrste imaju tradiciju gajenja od strane čoveka: Apis mellifera, (evropsko-afrička medonosna pčela), Apis florea (mala indijska pčela), Apis cerana i Apis dorsata (velika indijska pčela). One se gaje još iz vremena Starog Egipta. Rasprostranjena je po celom svetu i jedino se ova vrsta uzgaja u košnicama. Istovremeno, njene osobine dobro su poznate pa uzgajivači je nazivaju "domaća pčela", što u stvari predstavlja ovu vrstu - Apis mellifera.

Poreklo i razvoj medonosne pčele

Medonosna pčela je vrsta insekta koji potiče iz jugoistočne Azije (uključujući Filipine). Prvi tragovi medonosne pčele nađeni su na fosilu od pre 40 miliona godina tokom Eokenskog perioda. Pre oko 30 miliona godina pčele su razvile svoju prvu društvenu zajednicu. Apis mellifera, kao najzastupljenija pčela, verovatno potiče iz tropske Afrike odakle se širila prema Evropi i Aziji. Naziva se i Zapadna pčela. Postoji mnogo podvrsta pčela koje su se adaptirale na svoj geografski i klimatski prostor. 1622. godine prvi evropski kolonisti donose podvrstu Apis mellifera mellifera u Ameriku. Američki urođenici pčelu su nazivali "čovekov beli let".

Matica

Matica je jedina polno zrela ženka u pčelinjem društvu, čiji je zadatak nošenje jaja i time obezbeđivanje opstanka društva, kao i držanje pčelinjeg društva na okupu putem feromona koje luči. Iz oplođenih jaja se razvijaju ženke (radilice ili matice), dok iz neoplođenih se razvijaju mužjaci (trutovi). Dnevno matica može sneti od 2500 do 5000 jaja. Jedno pčelinje društvo može da ima samo jednu maticu. Ukoliko se desi da se izleže više matica, doći će do podele društva prirodnim rojenjem, ili pak do sukoba među maticama rivalkama, gde će najjača i najsposobnija ostati što se dešava pri tihoj smeni matica. Maticu oplođavaju trutovi. Tokom života matica izleće iz košnice samo jednom pri parenju i izuzetno ako dođe do rojenja. Oplođena matica polaže jaja u ćelije saća. Iz najvećeg broja jaja izlegu se radilice, iz malog broja jaja izlegu se trutovi, a iz nekoliko posebno ugrađenih matičnjaka izlegu se matice. Matica se od pčele radilice razlikuje i po izgledu: njeno telo je mnogo duže i trbušni deo tela je otvorenije (bronzane) boje, noge su duže, a leđa bez dlačica. Na zadnjim nogama ona nema korice za odlaganje cvetnog praha (kao radilice) i oblik žaoke je drugačiji nego kod radilice. Matica se u košnici kreće u pravcu kretanja Sunca. Ujutro je na istočnom delu košnice, u podne je između središnjih ramova, a uveče na zapadnoj strani.

Radilica

Radilica je polno nerazvijena ženka pčele. Izleže se iz oplođenih jaja i od polaganja jaja do izleganja jedinke prođe 21 dan. Ona obavlja sve poslove u pčelinjem društvu: hrani leglo, sakuplja nektar, cvetni prah, propolis (pčelinju smolu), gradi saće, održava temperaturu i vlažnost vazduha u košnici, održava čistoću, brani košnicu od uljeza, hrani i neguje maticu, proizvodi med, mleč itd. Broj radilica u društvu je promenljiv i zavisi od rase pčela, godišnjeg doba, plodnosti matice itd. Dužina života radilice je takođe promenljiv i pre svega zavisi od godišnjeg doba.

Trut

Trut je polno razvijen mužjak i u jednoj košnici ih je od pet do šest stotina, izuzetno može ih biti i više hiljada. Izleže se iz neoplođenih jaja tzv. Devičanskim rađanjem (partenogenezom). Cilj truta je sparivanje sa maticom, tako da nikakve druge uloge nemaju u društvu. Za razliku od ženki oni ne poseduju žaoku. Nešto je veći od radilice, a manji je od matice. Služi uglavnom da održava mikroklimu u košnici, za oplođavanje matice i da jednostavno bude psihološka podrška radilicama u smislu sigurnosti. Pčelinje društvo može da ima nekoliko stotina trutova, a ako se desi da izleže veliki broj njih, radilice ih pobiju.